Relacja z wizyty studyjnej Instytutu Wolności w Kijowie oraz raport na temat dobrych praktyk wynikłych z prowadzonych reform

Spotkania w niemal trzydziestu instytucjach, w tym dwóch ministerstwach, komitecie
parlamentarnym, publicznych mediach, czołowych organizacjach pozarządowych – to owoc czterech dni wizyty ekspertów Instytutu Wolności i członków projektu “Klub Absolwenta Szkoły Przywództwa – platforma wymiany, tworzenia idei i praktycznych rozwiązań między biznesem, polityką i NGO” w Kijowie.

Celem wizyty specjalistów z dziedzin takich jak bezpieczeństwo, polityka informacyjna, ekonomia i dyplomacja była ocena poziomu reform przeprowadzanych na Ukrainie oraz nawiązanie kontaktów dla realizacji wspólnych projektów w przyszłości.

Jednym z kluczowych obszarów zainteresowania ekspertów była sfera ekonomiczna i możliwości działania polskich przedsiębiorców na Ukrainie. Uczestnicy wizyty sprawdzali, czy nad Dnieprem poprawiają się warunki do prowadzenia biznesu, jak przebiega walka z korupcją i jakie mechanizmy stosowane są przy zamówieniach publicznych oraz w prawie podatkowym. W tym celu delegacja Instytutu Wolności odwiedziła m.in. Narodowe Biuro Antykorupcyjne Ukrainy, System Publicznych Elektronicznych Zakupów Prozorro, Ministerstwo Sprawiedliwości, Specjalną Antykorupcyjną Prokuraturę, SDM Partners Law
Firm i Anti-Corruption Research and Education Centre przy Akademii Kijowsko-Mohylańskiej.

Wiele wartościowych informacji eksperci Instytutu Wolności zdobyli w VOX Ukraine i Reanimacyjnym Pakiecie Reform – ngo’sach, które monitorują reformy na Ukrainie, przygotowują rekomendacje dla instytucji państwowych oraz kontrolują ich poczynania.

Osobną serię spotkań poświęcono tematyce bezpieczeństwa i stosunków międzynarodowych. Rozmowy na ten temat odbyły się w ukraińskim parlamencie, szeregu think-tanków i instytucji państwowych takich jak Instytut Światowej Polityki, Platforma Rozwoju Innowacji, Centrum Badań nad Armią, Konwersją i Rozbrojeniem, Ruch Wspierania Obrony Terytorialnej i Instytut Międzynarodowych Badań Politycznych.

Ukraina, jako kraj objęty wojną informacyjną, była również interesującym obiektem badań w kwestiach medialnych. Dlatego też do programu wizyty włączono Instytut Masowej Informacji, ukraińskiego nadawcę publicznego Suspilne:UA i niezależną telewizję Hromadske TV. Przeprowadziliśmy również spotkanie z grupą niezależnych aktywistów z organizacji analizujących i reagujących na działania propagandowe, jak Stop Fake, InformNapalm, Prometheus i Informacyjne Centrum Majdan Monitoring. Rezultaty czterodniowej wizyty studyjnej zostały opracowywane przez ekspertów i zaprezentowane polskiej opinii publicznej podczas debaty w Warszawie w czerwcu 2018.

REFORMA AKADEMII DYPLOMATYCZNEJ PRZY MSZ UKRAINY
Marcin Furdyna

TEZY

• W ramach reformy dyplomacji (która obejmuje m.in. wprowadzenie nowego prawa o służbie dyplomatycznej oraz rozwój instrumentów dyplomacji kulturalnej) przeprowadzono w końcu spóźnioną reorganizację Akademii Dyplomatycznej przy Ministerstwie Spraw Zagranicznych Ukrainy, która zamiast praktycznego kształcenia personelu dyplomatyczno-konsularnego pełniła funkcje uniwersyteckie. 

• Wskutek reorganizacji położono nacisk na kształcenie praktyczne w miejsce teoretycznych i długich studiów, w tym przede wszystkim na naukę języków obcych i technik komunikacyjnych. Choć maksymalny czas trwania szkoleń wynosi tylko 2 miesiące, to kierownictwo instytucji nawiązuje szerokie kontakty zagraniczne w celu zapewnienia wysokiego poziomu nauczania.

• W ramach szukania doświadczeń i pomocy w kształceniu dyplomatów władze Akademii Dyplomatycznej biorą pod uwagę również współpracę z Polską, przede wszystkim z Akademią Dyplomatyczną MSZ RP. Zaangażowanie się strony polskiej w kształcenie ukraińskich dyplomatów może być korzystne dla stosunków polsko-ukraińskich.

1. Wstęp

Reformie ukraińskiej dyplomacji krajowa i zagraniczna opinia publiczna nie poświęca tyle uwagi, co reformom antykorupcyjnej, gazowej, sądownictwa czy nawet edukacji. Przede wszystkim od postępów zmian w funkcjonowaniu dyplomacji nie zależy bezpośrednio międzynarodowa pomoc finansowa dla Ukrainy ze strony Międzynarodowego Funduszu Walutowego, Banku Światowego czy Unii Europejskiej, która niewątpliwie jest jednym z głównych (jeśli nie najgłówniejszym) czynników stymulującym przemiany nad Dnieprem. Niewielkie zainteresowanie reformą dyplomacji wynika również z tego, że na pierwszy rzut oka dotyczy tylko wąskiej grupy osób odpowiedzialnych za politykę zagraniczną państwa. W rzeczywistości jednak jakość służby dyplomatycznej przekłada się na pozycję Ukrainy na arenie międzynarodowej, kontakty z innymi krajami i w ramach organizacji międzynarodowych, a także postrzeganie Ukrainy i Ukraińców za granicą – czyli w pośredni sposób dotyczy całego kraju i narodu.

Podstawą dobrze funkcjonującej służby dyplomatycznej jest odpowiednio przygotowany personel dyplomatyczno-konsularny. Proces szkolenia kadr dyplomatycznych powinien być w związku z tym przedmiotem szczególnej troski państwa. Dlatego też ukraińskie władze zdecydowały o reformie Akademii Dyplomatycznej przy MSZ Ukrainy, choć stało się to dopiero 3,5 roku po rewolucji godności. Podstawowe źródła do opisu reformy Akademii Dyplomatycznej to nowa ustawa o służbie dyplomatycznej, rozporządzenia rządu oraz statut instytucji, a także praktyka działania jej władz.

2. Reforma Akademii Dyplomatycznej

Nieodłączny element reformy służby dyplomatycznej stanowi reorganizacja Akademii Dyplomatycznej przy MSZ Ukrainy (dalej: AD). Została ona powołana na podstawie rozporządzenia prezydenta Leonida Kuczmy w 1995 r. jako odpowiedź na braki kadrowe (zarówno ilościowe, jak i jakościowe) służby dyplomatycznej młodego, niepodległego państwa. Akademia miała tym samym na celu kształcenia kadry dyplomatyczno-konsularnej oraz urzędników mających styczność z polityką zagraniczną. Do jej zadań miało ponadto należeć prowadzenie działalności naukowo-analitycznej w dziedzinie stosunków międzynarodowych. Statut AD, nadany postanowieniem Gabinetu Ministrów dopiero rok później, określał zasady przyjmowania kandydatów na dwuletnie studia na kierunku „polityka zagraniczna”. Według jego zapisów w procesie rekrutacyjnym mogli brać udział Ukraińcy z wyższym wykształceniem (dyplom specjalisty lub magistra), mający nie więcej niż 40 lat, którzy posiadali odpowiedni staż pracy w MSZ (1 rok) lub innych instytucjach publicznych (3 lata) oraz zajmowali się polityką zagraniczną. Po ukończeniu studiów osoby wysłane na nie przez MSZ były zatrudniane w ministerstwie. Nauka kończyła się uzyskaniem stopnia magistra, jednak AD umożliwiała też przygotowanie doktoratu. Podczas nauki student odbywał staż w centralnych organach władzy wykonawczej lub placówkach zagranicznych, przysługiwało mu również stypendium. 

W takiej formie AD funkcjonowała do 2016 r., kiedy Gabinet Ministrów zdecydował na wniosek MSZ o jej reorganizacji. Duży wpływ na to miały przemiany, jakie miały miejsce po rewolucji godności, do których musiała dopasować się również służba dyplomatyczna. W warunkach wojny i łamania przez Rosję prawa międzynarodowego, Ukraina potrzebowała wykwalifikowanego personelu dyplomatycznego, który byłby w stanie efektywnie zabiegać o realizację państwowych interesów na arenie międzynarodowej oraz kształtować pozytywny wizerunek kraju zagranicą. Kijów chce i musi odgrywać aktywniejszą rolę na świecie, starając się mobilizować społeczność międzynarodową dla uzyskania poparcia w jej konflikcie z Rosją, a przy tym wykonywać normalne obowiązki dyplomatyczne państwa. Już teraz Ukraina utrzymuje 83 ambasady oraz 128 konsulatów za granicą (dla porównania Polska ma 92 ambasady i 217 konsulatów), otwiera też nowe placówki (m.in. konsulat generalny w Edmonton w Kanadzie, centra wizowe). Kijów przejawia również większą aktywność w ramach organizacji międzynarodowych (m.in. członkostwo w Radzie Bezpieczeństwa ONZ w latach 2016-2017). W związku z tym potrzeba szerokiej, wysoko wykwalifikowanej kadry dyplomatycznej – zwłaszcza że powstają też nowe instytucje (m.in. Instytut Ukraiński), których pracownicy również będą potrzebowali zdobycia odpowiednich kwalifikacji do pracy na danym polu.

Działająca w ramach dotychczasowych przepisów AD nie wychodziła naprzeciw powyższym potrzebom, ogrywając raczej rolę niewielkiego uniwersytetu niż instytucji mającej realnie podnosić umiejętności osób odpowiedzialnych za politykę zagraniczną kraju. Ponadto dochodziło tam do kuriozalnych sytuacji, kiedy kadra nauczająca przewyższała liczbę studentów, spośród których tylko kilku kontynuowało pracę w MSZ po zakończeniu nauki. W związku z tym potrzebna była gruntowna reorganizacja AD, aby była ona w stanie wypełniać przypisane jej zadania. Podobnie jak w przypadku pozostałych reform i tutaj sięgano do doświadczeń zagranicznych. Zgodnie z nowym, zatwierdzonym przez MSZ w kwietniu 2017 r. statutem, AD nie będzie już prowadziła studiów magisterskich ani doktoranckich, które z natury powinny odbywać się w murach uniwersytetów. Głównym zadaniem AD będzie szkolenie zawodowych dyplomatów, ale też urzędników państwowych instytucji różnego szczebla, zaangażowanych w politykę zagraniczną państwa. Szczególny nacisk w zreformowanej AD położono na kursy z zakresu języków obcych (zwłaszcza rzadkich) oraz technologii komunikacyjnych, a także inne praktyczne umiejętności (protokół dyplomatyczny, procedury bezpieczeństwa, dyplomacja publiczna etc.), które mają być weryfikowane w procesie testowania. Szkolenia będą przechodzili dyplomaci, którzy dopiero zaczynają pracę w MSZ, przygotowują się do wyjazdu na placówkę dyplomatyczną czy objęcia wyższego stanowiska w kraju lub zagranicą. W ramach AD stworzono również niewielkie Centrum Studiów Międzynarodowych, które ma zajmować się przygotowaniem zamówionych przez MSZ analiz i raportów z dziedziny bieżących stosunków międzynarodowych. Tym samym zrezygnowano z większych publikacji (monografie, przeglądy roczne, kwartalne), których przydatność w  związku z dynamicznie zmieniającą się sytuacją międzynarodową i potrzebą szybkiego reagowania była ograniczona.

Niewątpliwie minusem reorganizacji pracy AD jest krótki okres trwania szkoleń (maksymalnie 2 miesiące). W związku z tym pojawiają się wątpliwości, czy będzie ono na tyle gruntowne, aby w wystarczający sposób przygotować daną osobę do wykonywania powierzonych jej zadań. O wyborze intensywnego i przyspieszonego modelu kształcenia w dużym stopniu zadecydowały zapewne dynamiczna sytuacja międzynarodowa oraz bieżące potrzeby państwa. Kierownictwo AD nawiązuje za to szerokie kontakty za granicą, nie tylko zresztą z innymi akademiami, ale też z think tankami i instytutami badawczymi, aby zagwarantować możliwie wysoki poziom szkoleń. Prócz takich krajów, jak Stany Zjednoczone, Niemcy, Wielka Brytania, Turcja, Gruzja czy Arabia Saudyjska, AD szuka doświadczeń w kształceniu kadr również w kontaktach z polskimi instytucjami, co potwierdza wizyta jej dyrektora w Polsce w czerwcu tego roku. Podczas dwudniowej wizyty spotkał się on m.in. z dyrektorami Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych oraz Ośrodka Studiów Wschodnich, a także dyrektorem Akademii Dyplomatycznej MSZ, z którym prowadził rozmowy na temat współpracy obu instytucji.

3. Wnioski i rekomendacje

Reforma AD wpisuje się w szerszą reformę dyplomacji, do której zalicza się m.in. uchwalenie nowej ustawy o służbie dyplomatycznej czy rozwój narzędzi dyplomacji kulturalnej (np. Instytut Ukraiński). Choć wraz z zatwierdzeniem nowego statutu AD w połowie 2017 r. i podpisaniem przez prezydenta ustawy o służbie dyplomatycznej w czerwcu 2018 r. można powiedzieć, że duża część reformy została już przeprowadzona, to cały proces nie został jeszcze zakończony (np. kształtowanie się instrumentów dyplomacji kulturalnej cały czas trwa). Na ocenę reformy przyjdzie jeszcze poczekać. 

Nowe zasady funkcjonowania AD zapewniają dynamiczniejsze podejście do kształcenia personelu dyplomatyczno-konsularnego i urzędników mających styczność z polityką zagraniczną państwa. Dotychczasowy uniwersytecki, statyczny model nie odpowiadał na potrzeby szybkiego i praktycznego podnoszenia kwalifikacji przez członków służby dyplomatycznej. 

Polska Akademia Dyplomatyczna MSZ (ale też np. polskie think tanki) powinna nawiązać szeroką współpracę z jej ukraińską odpowiedniczką i wziąć aktywny udział w procesie kształcenia ukraińskich dyplomatów. Pozwoli to z jednej strony prezentować i wyjaśniać ukraińskim dyplomatom polski punkt widzenia na dane aspekty stosunków międzynarodowych, z drugiej bezpośrednio poznać perspektywę ukraińską. Ponadto stronie polskiej powinno zależeć na jak największym stopniu profesjonalizmu dyplomacji państwa ukraińskiego, którego cele na arenie międzynarodowej są w wielu przypadkach zbieżne z celami polskimi. 

Zmiany w egzekucji roszczeń cywilnoprawnych na Ukrainie
Przemysław Dominik Antas

1. Wstęp

Po tzw. Rewolucji Godności na Ukrainie jednym z kluczowych obszarów reform stał się system sądownictwa. Postulat zmian w tym zakresie znalazł się w ukazie (dekrecie) o Strategii Stałego Rozwoju „Ukraina – 2020” z 12.01.2015 r., który został podpisany przez Prezydenta Petra Poroszenkę. Zmiany nie ominęły systemu egzekucji roszczeń cywilnoprawnych. Państwowa służba wykonawcza nie wykonywała swoich zadań, z tego względu ukraińskie Ministerstwo Sprawiedliwości zaczęło poszukiwać alternatywnego rozwiązania. Pojawił się pomysł poprawy procesu egzekucyjnego poprzez wprowadzenie instytucji „prywatnych wykonawców”. Wiceminister sprawiedliwości Natalia Sewost’janowa zwróciła uwagę, że reforma departamentu państwowej służby egzekucyjnej i procesu wykonywania sądowych orzeczeń jest jednym z najważniejszych. Na Ukrainie ilość wykonanych decyzji ledwo przekroczyła 20%, a z 6.5 miliona tytułów wykonawczych w 2014 roku wykonano tylko 1,3 miliona. W krajach Europy Zachodniej wskaźnik ten sięga ok. 80%.

1. Zakres zmian

Do 5 października 2016 r., kiedy to weszła w życie nowelizacja ustawy o procesie egzekucyjnym, egzekucja roszczeń cywilnoprawnych należała do państwowej służby egzekucyjnej. Po tej dacie w systemie pojawiła się nowa instytucja: prywatnego wykonawcy (komornika). Art. 5. ustawy o procesie egzekucyjnym opisuje organy oraz osoby, które realizują przymusowe wykonanie decyzji. Wynika z niego, że za wykonanie przymusowych decyzji (tytułów wykonawczych) odpowiedzialni są państwowi wykonawcy (komornicy) oraz w przewidzianych tą ustawą wypadkach prywatni wykonawcy (komornicy). Prywatny komornik realizuje wykonawstwo tytułów wykonawczych w takim samym zakresie co komornik państwowy z paroma wyjątkami m.in. decyzji o odebraniu dzieci; decyzji, w których dłużnikiem jest państwo; decyzji sądów administracyjnych; decyzji o konfiskacie mienia; wypadków przewidzianych w ustawie o organach oraz osobach, które realizują przymusowe wykonawstwo sądowych orzeczeń oraz decyzji innych organów. W niektórych wypadkach prywatny wykonawca (komornik) ma prawo zwrócić dokument egzekucyjny do wierzyciela.

Szerzej o instytucji prywatnego komornika można przeczytać w rozdziale III ustawy o organach oraz osobach, które realizują przymusowe wykonawstwo sądowych orzeczeń oraz decyzji innych organów z 2 czerwca 2016 r., która weszła w życie (z wyjątkami) 5 października 2016 r. Prywatnym komornikiem może zostać obywatel Ukrainy, upoważniony przez państwo do przymusowego wykonywania decyzji w porządku ustanowionym przez ustawę. Prywatny komornik ma niezależną działalność profesjonalną (art. 16).  Przygotowaniem do pełnienia zawodu prywatnego komornika i podwyższaniem ich kwalifikacji zajmuje się Ministerstwo Sprawiedliwości Ukrainy. Prywatnym komornikiem może być obywatel Ukrainy, który ukończył 25 lat, ma wyższe wykształcenie prawnicze (nie niższe niż drugiego stopnia), włada językiem państwowym, ma staż pracy w dziedzinie prawa nie krótszy niż dwa lata od momentu uzyskania dyplomu i zdał egzamin kwalifikacyjny. 

Co do zasady, komornik prywatny nie może zajmować się inną opłacaną działalnością. Ustanowiona została przy Ministerstwie Sprawiedliwości Ukrainy Kwalifikacyjna Komisja Prywatnych Komorników – w celu wyznaczenia poziomu przygotowania osób, które mają zamiar prowadzenia działalności prywatnego komornika oraz w celu podjęcia kwestii dotyczącej nadawania prawa do działania prywatnemu komornikowi. O początku działalności prywatny komornik powiadamia Ministerstwo Sprawiedliwości Ukrainy. Ministerstwo Sprawiedliwości Ukrainy ustanawia Jednolity Rejestr Prywatnych Komorników Ukrainy. Możliwym jest znalezienie danego komornika prywatnego poprzez stronę https://erpv.minjust.gov.ua/#/search-private-performer – o ile niektóre egzekucyjne/ wykonawcze okręgi mają znikomą liczbę prywatnych komorników (np. obwód zakarpacki ma czterech – stan na 27.06.18 r.), o tyle miasto Kijów ma już powyżej czterdziestu komorników prywatnych (stan na 27.06.18 r.). Do egzekucyjnych okręgów należy terytorium Autonomicznej Republiki Krym, obwody, miasta Kijów i Sewastopol. Jest możliwa zmiana egzekucyjnego okręgu. 

Prywatny komornik zobowiązany jest posiadać biuro w swoim okręgu egzekucyjnym. Osoby prawne oraz fizyczne mają prawo wolnego wyboru komornika prywatnego ze zbioru podanych w Jednolitym Rejestrze Prywatnych Komorników, z uwzględnieniem sumy wierzytelności oraz miejsca wykonania decyzji. Prywatny komornik ma prawo do pomocy policjanta przy wykonywaniu czynności egzekucyjnych. Prywatny komornik ma także prawo posiadania pomocnika, który pracuje na podstawie umowy pracy ułożonej z prywatnym komornikiem. Wynagrodzenie prywatnego komornika obejmuje część główną oraz część dodatkową. Część główna zależy od działań egzekucyjnych prywatnego komornika i jest określana przez ustawę, część dodatkowa zależy od porozumienia między prywatnym komornikiem, a wierzycielem. Prywatny komornik zobowiązany jest podwyższać swoje kwalifikacje i podchodzić co pięć lat do bezpłatnego egzaminu. Działalność prywatnych komorników podlega kontroli Ministerstwa Sprawiedliwości Ukrainy oraz Rady Prywatnych Komorników Ukrainy.

Decyzje oraz bezczynność komornika prywatnego mogą być zaskarżone. Komornik prywatny za swoje decyzje, działania, bezczynność czy zadaną osobom trzecim szkodę ponosi odpowiedzialność cywilnoprawną, administracyjną, karną i dyscyplinarną. W tym ostatnim wypadku do dyscyplinarnej odpowiedzialności pociąga prywatnych komorników Dyscyplinarna Komisja Prywatnych Komorników przy Ministerstwie Sprawiedliwości Ukrainy. Komornik prywatny może przerwać swoją działalność, wznowić ją lub zawiesić. Komornicy prywatni mogą mieć własny samorząd (art. 46) oraz skupiają się w Stowarzyszeniu Prywatnych Komorników Ukrainy.

Równolegle do systemu prywatnych komorników nadal funkcjonuje system państwowej służby egzekucyjnej. Według zapisu ustawy o organach oraz osobach, które realizują przymusowe wykonawstwo sądowych orzeczeń oraz decyzji innych organów, system organów przymusowego wykonania decyzji składa się z Ministerstwa Sprawiedliwości i organów państwowej służby egzekucyjne. Komornikami państwowymi są kierownicy organów państwowej służby egzekucyjnej, ich zastępcy, główni państwowi komornicy, starsi państwowi komornicy, państwowi komornicy organów państwowej służby egzekucyjnej. Komornik państwowy jest przedstawicielem władzy, działa w imieniu państwa i jest pod jego ochroną; działa z upoważnienia państwa. Pracownicy organów państwowej służby egzekucyjnej otrzymują poświadczenia zatwierdzane przez Ministerstwo Sprawiedliwości Ukrainy. Państwowi komornicy mają zagwarantowaną niezależność; wolność od wpływu na nich oraz od ingerencji w ich działalność. Państwowym komornikiem może być obywatel Ukrainy, który ma wyższe wykształcenie prawnicze nie niższe drugiego stopnia, włada językiem państwowym i jest zdolny ze swoimi osobistymi i zawodowymi cechami wypełniać obowiązki państwowego komornika. Działalność pracowników organów państwowej służby egzekucyjnej jest sprawowana przez organy przymusowego wykonania decyzji. Płaca pracownika organu państwowej służby egzekucyjnej składa się m.in. z wynagrodzenia podstawowego, premii, dopłat za rangę i dopłat za wysługę lat pracy. Majątek organów państwowej służby egzekucyjnej jest przechowywany jako własność państwowa i jest wykorzystywany wyłącznie do zabezpieczenia wykonania zadań państwowej służby egzekucyjnej.

3. Plany na przyszłość 

Według ówczesnego wiceministra sprawiedliwości ds. służby egzekucyjnej Serhija Szkljara, prywatni komornicy mogą podwyższyć jakość procesu wykonawczego jednak nie stanie się to od razu po przyjęciu odpowiednich ustaw. Cały proces wprowadzania instytucji prywatnych komorników porównał do instytucji prywatnych notariuszy na początku lat 90’. Wskazywał na m.in. potrzebę nauki specjalistów czy potrzebę opracowania nowych przepisów prawa. Julian Horunżyj ze Stowarzyszenia Prawników Ukrainy twierdzi, że wcześniej temat prywatnych komorników był tematem tabu w Ministerstwie Sprawiedliwości, a dziś udało się osiągnąć w tej materii kompromis, chociaż istnieje jeszcze parę pytań, na które należy odpowiedzieć.

Ustawy o państwowej służbie wykonawczej oraz o organach oraz osobach, które realizują przymusowe wykonawstwo sądowych orzeczeń oraz decyzji innych organów wciąż podlegają zmianom np. na mocy ustawy o Najwyższej Radzie Sprawiedliwości, która weszła w życie 5 stycznia 2017 roku nie zmieniając jednak istotnie podanych ustaw.  Wszelkie informacje związane z prywatnymi komornikami zbiera strona z internetowym projektem działającym od 13 lutego 2015 roku „Prywatni Komornicy” (https://pv.net.ua/ ; facebook: https://www.facebook.com/private.enforcers/ ; dostęp do obu stron: 28.06.2018 r.). Strona ma również na celu popularyzację tej instytucji, zawiera różne opinie i prezentacje, porównania z innymi krajami (np. Litwą czy Gruzją). 

Zmiany mogą zachodzić również w miarę kształcenia prywatnych komorników. Informacje o kursach kształceniowych pojawiały się już w grudniu 2016 roku na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości w notce informacyjnej „Do uwagi osób, które mają zamiar rozpocząć działalność egzekucyjną” (https://minjust.gov.ua/news/ministry/do-uvagi-osib-yaki-mayut-namir-zdiysnyuvati-privatnu-vikonavchu-diyalnist-23118; dostęp 28.06.2018 r.). 

4. Ewaluacja

Od momentu wprowadzenia instytucji prywatnych komorników pojawiło się wiele opinii jej dotyczących. W większości są to opinie pozytywne, a nadzieje przeważają nad obawami. Wprowadzenie instytucji postrzegane jest jako narzędzie „zbliżenia” Ukrainy do Europy (rozumianej jako Unia Europejska). 

Poniżej zaprezentowane są przykładowe opinie – w większości ukraińskich prawników:

– „Pojawienie się prywatnych komorników: okazja do optymizmu czy lęków?” z 19.07.2016 r. (https://socportal.info/2016/07/19/poyava-privatnih-vikonavtsiv-privid-dlya-optimizmu-chi-poboyuvan.html ; dostęp: 28.06.2018 r.). Z artykułu dowiadujemy się, że w czerwcu Rada Najwyższa Ukrainy uchwaliła ustawę o organach oraz osobach, które realizują przymusowe wykonawstwo sądowych orzeczeń oraz decyzji innych organów. Została poparta przez 239 posłów (ogólna suma to 450 posłów). Artykuł wskazuje, że wprowadzenie prywatnych komorników ma doprowadzić do demonopolizacji rynku. Koła prawnicze przyjęły nową ustawę z optymizmem, natomiast w społeczeństwie „dość niejednoznacznie” (ze względu na skojarzenia z firmami windykacyjnymi). Za przewagę instytucji komorników prywatnych uznaje się to, że sam komornik będzie zainteresowany wykonaniem decyzji i otrzymaniem pełnego wynagrodzenia – zatem zaletą jest efektywność i możliwość bardziej operatywnego wykonania orzeczenia sądowego. Komornicy państwowi mają zbyt dużo pracy, wierzyciele bardzo długo czekają wykonanie decyzji, pojawia się czynnik korupcyjny (opinie te portal przypisuje ekspertowi Centrum Polityczno-Prawnych Reform, doktorowi nauk prawnych, Borysowi Malyszewowi).  Nowa instytucja zaoszczędzi też koszta budżetowe. Adwokat, członek Kijowskiej Miejskiej Kwalifikacyjno-Dyscyplinarnej Komisji Adwokatury, Ołeksandr Pokutnyj podkreśla też pozytywną wartość możliwości wyboru pomiędzy komornikiem prywatnym, a państwowym. Ryzykiem związanym z nową instytucją jest to, że najpewniej trzeba będzie z biegiem czasu dopracowywać nowe normy prawne dotyczące prywatnych komorników. Prywatni komornicy mogą nad polepszenie sytuacji klienta przekładać osobistą wygodę; na pewno początkowy okres będzie okresem pomyłek – mówi profesor katedry prawa finansowego wydziału prawa Kijowskiego Uniwersytetu narodowego imienia Tarasa Szewczenki Daniło Hetmancew. Prawnik z kompanii „Legal Asisstance Group” Dmytro Jowdij według artykułu wskazuje, że omawiana ustawa nie daje dodatkowych narzędzi dla komorników – nadal istnieje dużo możliwości uniknięcia spłaty długów zwłaszcza dla osób prawnych w sferze biznesu. Ponadto mogą pojawić się na rynku prywatni komornicy, którzy będą działać jak firmy windykacyjne. Najpierw należy przeprowadzić innego rodzaju reformy np. systemu sądowego. Instytucja prywatnych komorników nie zlikwiduje wszystkich problemów. Lęki społeczeństwa koncentrują się na tym, że instytucja komornika prywatnego będzie służyła wyzyskowi słabych; niektórzy sugerują, że być może to za wcześnie na taką instytucję na Ukrainie. Prawnicy nazywają te obawy bezpodstawnymi podkreślając, że działania komornika prywatnego można zaskarżyć, oraz że komornikiem prywatnym nie może być każdy. Na koniec, artykuł podkreśla doświadczenia w zakresie równoległego działania służb publicznych i prywatnych w innych państwach np. w USA. Autorem artykuł jest Marija Semenczenko, artykuł ukazał się pierwotnie w gazecie „Dzerkało Tyżnia”.

– „Komornik prywatny: pierwsze praktyczne doświadczenie pracy” – wywiad z 21.12.2017 r. z komornikiem prywatnym Andrijem Awtorhowem (https://pv.net.ua/%d0%bf%d1%80%d0%b8%d0%b2%d0%b0%d1%82%d0%bd%d1%96-%d0%b2%d0%b8%d0%ba%d0%be%d0%bd%d0%b0%d0%b2%d1%86%d1%96-%d0%bf%d0%b5%d1%80%d1%88%d0%b8%d0%b9-%d0%bf%d1%80%d0%b0%d0%ba%d1%82%d0%b8%d1%87%d0%bd%d0%b8/; dostęp: 28.06.2018 r.). Andrij Awtorhow jako jeden z pierwszych działających komorników prywatnych uważa, że należy doprecyzować przepisy dotyczące wynagrodzenia prywatnych komorników – zapisy ustawy są niejasne. Nie uważa by prywatni komornicy byli konkurencją dla państwowych, zwłaszcza, że komorników prywatnych jest teraz sto, a państwowych siedem tysięcy. Kategorycznie odżegnuje się od porównań komornika prywatnego z windykatorem – windykatorowi niepotrzebne jest chociażby orzeczenie sądu. 

– Andrij P’jatnickij (deklarujący się zastępcą naczelnika głównego terytorialnego urzędu sprawiedliwości ds. państwowej służby egzekucyjnej) w artykule „Państwowi komornicy vs. prywatni” (https://yur-gazeta.com/publications/practice/vikonavche-provadzhennya/derzhavni-vikonavci-vs-privatni.html ; dostęp: 29.06.2018 r.) wskazuje na to, że w społeczeństwie panuje przekonanie, że sektor państwowy zawsze przegra z prywatnym, jednak według Andrija P’jatnickiego w tym wypadku tj. komorników prywatnych i komorników państwowych nie jest to prawdą bowiem mają jednakowe uprawnienia. Dodaje, ze istnienie alternatywy dla wierzyciela będzie miało pozytywny wpływ na ogólny system egzekwowania długów.

– Artykuł „Instytucja prywatnych komorników na Ukrainie: nowe doświadczenie i problemy niedoskonałej reformy” (https://ukrainepravo.com/scientific-thought/legal_analyst/institut-privatnikh-vikonavtsiv-v-ukraini-noviy-dosvid-i-problemi-nedoskonaloi-reformi/ ; dostęp: 2.07.2018 r.) na stronie internetowej „Ukraińskie Prawo” z 20.11.2017 r. zaznacza, że jeszcze do niedawna Ukraina była niechlubnym liderem jeśli chodzi o ilość skarg do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w kwestii niewykonania orzeczeń przez sądy ukraińskie. Reforma przymusowej egzekucji roszczeń była według Jurija Mojsejewa, ówczesnego dyrektora departamentu Państwowej Służby Wykonawczej, skierowana głównie na wprowadzenie nowej instytucji: prywatnych komorników. Artykuł zwraca uwagę na istniejące problemy – m.in.: ograniczenie dostępu do zawodu prywatnych komorników (chodzi o obowiązkowe zabezpieczenie cywilnoprawnej odpowiedzialności komornika prywatnego), dostęp Zautomatyzowanego Systemu Procesu Egzekucyjnego dla pomocników komorników, rozproszenie głównych rejestrów majątku dłużników, niemożność automatycznego zajęcia funduszy dłużników, niejasności odnośnie spraw jakie może „brać” prywatny komornik (luki prawne), kwestia tzw. skumulowanych postępowań egzekucyjnych, niemożliwość wykonywania przez komorników decyzji, które dotyczą ich samych. Na końcu można przeczytać konkluzję, że wprawdzie reforma w sferze egzekwowania roszczeń jest konieczna, jednak potrzebna jest jeszcze praca nad instytucją komorników prywatnych. 

– „Wprowadzenie instytucji prywatnych komorników: nowi windykatorzy czy efektywni pomocnicy” to tytuł artykułu Ołeksandra Łuhowskiego – starszego jurysty (https://uz.ligazakon.ua/ua/magazine_article/EA010247 ; dostęp: 2.07.2018 r.). Jak można się domyślić ze wstępu, artykuł powstał latem 2016 roku, świeżo po wprowadzeniu instytucji komorników prywatnych. Ołeksandr Łuhowskyj przedstawia jakie według niego perspektywy ma nowa instytucja. Przede wszystkim przewiduje, że działalność prywatnych komorników zwiększy ilość wykonanych decyzji, ale nadto prywatni komornicy będą efektywniejsi niż ci państwowi (zwłaszcza patrząc na kwestie wynagrodzenia – państwowym komornikom przysługuje 2% od zajętej sumy bądź wartości majątku dłużnika; prywatnym 10%) i będą pracować sami na siebie zatem będą zainteresowani dobrem klientów. Z drugiej strony, Ołeksandr Łuhowskyj zastanawia się, do czego będzie gotowy posunąć się komornik prywatny dla dobra klienta. Instytucja ta może też być postrzegana jako duże ułatwienie dla działalności windykatorów. Mimo wszystko, dzięki wielu rozwiązaniom zawartym w ustawach wprowadzających instytucję prywatnych komorników (takim jak ich odpowiedzialność dyscyplinarna czy Jednolity Rejestr Prywatnych Komorników Ukrainy) oraz biorąc pod uwagę doświadczenie wielu innych krajów, autor artykułu ocenia instytucję prywatnych komorników jako „dość pozytywną” – sugeruje jednak oceniać dopiero po kilku latach jej funkcjonowania. 

Projekt finansowany w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „DIALOG” w latach 2017–2019